Gradska biblioteka u Vršcu osnovana je odlukom Magistrata krajem 1887. godine kao Gradska javna i školska biblioteka, a počela je sa radom za javnost 15. januara 1888. godine. Osnivač ove biblioteke i njen prvi bibliotekar bio je Feliks Mileker (1858-1942), poznati istoričar i arheolog, i pisac velikog broja knjiga i studija. Posle osnivanja Muzeja, od 1897. do 1947. godine, Gradska bilbioteka i Muzej rade kao jedinstvena ustanova pod jednim krovom, a od 1947. godine kao posebne ustanove, od kada počinju da znatnije proširuju svoju delatnost. Samostalna, nakon sedam promenjenih adresa, pedesetih godina ovog veka, Gradska bilbioteka je smeštena u današnju zgradu na Svetosavskom trgu br. 2.

I pre osnivanja Gradske biblioteke, u Vršcu radilo je nekoliko biblioteka. Teško je utvrditi tačne datume osnivanja, vek trajanja i veličinu pojedinih biblioteka. Pisani tragovi govore da je već 1820. godine (po jednom zapisu na knjizi koja se čuva u Gradskoj biblioteci) osnovana čitaonica. U pitanju je, verovatno, biblioteka Bogoslovije, koja je tada počela da radi. Kao pretplatnik na Davidovićevu “Istoriju naroda srpskog”, 1846. godine se pominje Čitaonica srpska iz Vršca. Godine 1882. osniva se Opšta radnička čitaonica, a 1886. Nastavnička biblioteka. Jedna od najznačajnijih biblioteka u prošlosti je svakako ona koju je osnovao Laza Nančić 1884. godine, poznati vršački socijalista, pod nazivom Srpska zanatlijska čitaonica koja se kasnije spojila sa Pevačkim društvom. Treba istaći i rad Srpske ratarske čitaonice (1897) koja je godinama okupljala vršačke ratare i čitaoce iz drugih slojeva.

Izuzetno važno za rad ovih biblioteka je da su one imale i obrazovnu funkciju, jer su organizovale brojna predavanja. Imale su i važnu ulogu u društvenom životu svoga članstva, jer su priređivale zabave, izlete i drugarske večeri.

Pored ovih postojalo je još nekoliko biblioteka za nemačko i mađarsko stanovništvo. Posebno treba istaći da je Vršac grad u kojem je uvek bilo vrlo značajnih privatnih biblioteka pojedinih Vrščana (Josip Novak, porodica Cijuk, Đorđe Nešić, glumac Andra Lukić), čije se knjige još mogu naći u fondovima današnje Gradske biblioteke.

Takva tradicija je ostavila bogate plodove. Najstarija knjiga u biblioteci datira iz 1496. godine u kojoj su objavljena pedagoška pisma. Pored ove najstarije vredno je pomenuti i 9 knjiga iz Sterijine lične biblioteke; knjigu koja je pripadala Sterijinom ocu; prvo izdanje Basni Dositeja Obradovića; knjigu koju je Dositej Obradović poslao 1804. godine Josifu Jovanoviću Šakabenti; Nomokanon štampan u Lavovu 1646. godine; kao i Šerijatsko pravo koje je ostalo u Vršcu još iz doba Turaka iz XVII veka. Čuva se i rukopisna hronika italijankog grada Villa Casteioni, pisana u periodu od 1424. do 1670. godine.

Gradska biblioteka u Vršcu, kao rezultat bogate tradicije i nasleđa, raspolaže bogatstvom od oko 200.000 knjiga, među kojima je oko 5.000 starih i retkih knjiga i veći deo knjiga štampanih u Vršcu ili o Vršcu, kao i dela vršačkih autora. U fondu od oko 20.000 časopisa i druge periodike nalazi se skoro kompletna vršačka periodika (Vojvodina, Budućnost, Rodoljub, Banatski list, Pogled, Srpstvo, Banaćanka, Nova zora, Nova sloga, Predstraža, Bubanj, Vršačka kula, koja i danas izlazi). Pored periodike na srpskom jeziku postoji i bogat fond periodike na nemačkom, mađarskom i rumunskom jeziku.

IZDAVAŠTVO

Početkom 50-tih godina počinje okupljanje mladih pisaca oko Gradske biblioteke. U proleće 1960. pri biblioteci se formira Klub pisaca koji okuplja ne samo mlade pisce, srednjopkolce i studente, već i one starije, a ubrzo u izdanju Gradske biblioteke i Kulturno – prosvetne zajednice Vršca izlazi i prvi broj lista Ugao.

Gradska biblioteka krajem 1960. godine objavljuje prve knjige u biblioteci Ugao: Dušan Belča „Mirno vreme“, Radomir Rajković „Maske“ i Savo Zorić „Samoća radosti“. Knjige su štampane u bibliotečkoj štampariji i povezane u bibliotečkoj knjigoveznici i tada počinje posleratna izdavačka delatnost na srpskom jeziku. Klub pisaca postaje aktivna organizacija u koju dolaze pisci sa svih strana,sarađuje sa časopisima iz drugih gradova. Iz njenog Kluba pisaca izlaze izlaze pisci poput, Radomira Putnika, Dušana Kopčalića, Radomira Rajkovića, Dušana Belče, Olge Ostojić – Belča, Vladimira Stojšina, Miodraga Matickog, Milana Pražića, Dragog Bugarčića, i čitavog niza kasnije afirmisanih autora.

Izdavačka delatnost koja se u prvoj fazi odvijala u Klubu pisaca kao delu Biblioteke, prešla je na samu biblioteku, kada se Klub transformisao u Književnu opštinu Vršac. U početku su to bila fototipska izdanja Sterijinih knjiga „Tvrdica“, „Laža i paralaža“, „Roman bez romana“ i „Davorje“, prema primercima koji se čuvaju u bibliotečkoj zbirci.

Posle 2000. godine izdavača delatnost se intenzivira. Objavljuje se nekoliko brojeva „Bibliotečkog biltena“, a zatim i knjige, među kojima su svakako najzanimljivije memoari dva vrščanina o stradanju u ratu – Robert Hamerštil „O ikonama i pacovima“ i Ivan Singer „Blagoslov moga oca“, koje otkrivaju strašne ratne sudbine dva čoveka različite nacionalnosti i vere – jednog Nemca i jednog Jevrejina. Povodom jubileja 120 godina od osnivanja Gradske biblioteke 2007. godine objavljujena je monografiju Gradske biblioteke pod nazivom „Spomenica Gradske biblioteke u Vršcu“, autora Dušana Belče. Monografije „Karte banata“ objavljena je 2010. godine, a Biblioteka i dalje nastavalja sa svojom izdavačkom delatnošću, dajući akcenat pre svega na lokalne autore.