Ο Τόπος μας
Η Κοζάνη είναι Δήμος της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας. Έδρα του Δήμου είναι η πόλη της Κοζάνης, ενώ ιστορική έδρα του Δήμου είναι η πόλη της Αιανής, χτισμένη κοντά στην αρχαία πόλη. Η πόλη αποτελεί το εμπορικό και επιστημονικό κέντρο της Δυτικής Μακεδονίας με έντονη ζωή και ποικίλες πολιτιστικές και κοινωνικές εκδηλώσεις. Η θέση της πόλης είναι σε τέτοιο σημείο που την καθιστά συγκοινωνιακό κόμβο που συνδέει τη Μακεδονία με την Ήπειρο και τη Θεσσαλία. Η κατασκευή της νέας Εγνατίας μείωσε την απόσταση προς τα μεγάλα αστικά κέντρα και διευκόλυνε την πρόσβαση επισκεπτών. Οι κάτοικοι του Δήμου Κοζάνης φροντίζουν για την διατήρηση της πλούσιας τοπικής παράδοσης αλλά και για την ανάπτυξη της πόλης μέσα από σύγχρονες υποδομές για να είναι η πόλη σε μια θέση ευημερίας και ξεχωριστής λειτουργικότητας.
Πληθυσμός: (2011) – Ολικός Δήμου 71.388
‘Εκταση: 9.451 τετραγωνικά μέτρα
Γεωγραφία: Είναι κτισμένη σε υψόμετρο 720μ. στους πρόποδες του όμορφου Βερμίου και στη νότια πλευρά της αντικρίζει την εύφορη κοιλάδα του Αλιάκμονα
Ιστορία:
Κλίμα: Ηπειρωτικό
Οικονομία: Εμπόριο, Γεωργία
‘Εδαφος: Η ευρύτερη περιοχή είναι πλούσια σε αποθέματα λιγνίτη, χρωμίτη, αμιάντου και διαφόρων άλλων.
Χλωρίδα: Αρωματικά Φυτά, κρόκος
Μουσεία:
Ιστορικό Λαογραφικό Μουσείο
Αρχαιολογικό Μουσείο Αιανής
Μουσείο Σύγχρονης Τοπικής Ιστορίας
Αρχαιολογικό Μουσείο Κοζάνης
Ακαδημαϊκά Ιδρύματα:
Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας
Τ.Ε.Ι Δυτικής Μακεδονίας
Παλαιολιθική – Νεολιθική Εποχή
Στα παλαιολιθικά χρόνια ανάγεται η ύπαρξη ζωής στο νομό Κοζάνης. Οι κάτοικοι του νομού είναι γνήσιοι απόγονοι των αρχαίων Ελιμιωτών Μακεδόνων, που ανήκαν στα βορειοδυτικά ελληνικά φύλα. Με την κάθοδό τους στο χώρο αυτό αφομοίωσαν τον προελληνικό πληθυσμό, τους Πελασγούς, που ήταν εγκατεστημένοι στην περιοχή από την Νεολιθική εποχή. Αξιόλογα δείγματα της πολιτιστικής ζωής των αρχαίων κατοίκων και της επαφής τους με τον υπόλοιπο ελληνικό κόσμο από την 7η ακόμηχιλιετία π.Χ. είναι δείγματα ειδωλίων κυκλαδικής τέχνης, αγγεία μυκηναϊκής εποχής και άλλα αρχαιολογικά ευρήματα από τη Νεολιθική εποχή μέχρι τη Ρωμαϊκή κτήση, τα οποία ανακαλύφθηκαν πρόσφατα στο χώρο της αρχαίας Αιανής, αλλά και στον ευρύτερο χώρο του νομού. Ο Φίλιππος ο Β΄ (359 – 336π.Χ.) ενσωμάτωσε τα κρατίδια της άνω Μακεδονίας στο ενιαίο Μακεδονικό Βασίλειο. Στην εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην Ασία η ελιμιωτική τάξη των πεζεταίρων με επικεφαλή το στρατηγό Κοίνο δόξασε το μακεδονικό όνομα σε όλες τις μάχες μέχρι τον Ινδό ποταμό. Μετά τη μάχη της Πύδνας το έτος 176 π.Χ. η περιοχή υποτάχθηκε στους Ρωμαίους.
Η Ελίμεια, η Εορδαία, η Λυγκηστίδα και η Πελαγονία απετέλεσαν την “Τέταρτη Μερίδα”, μια δηλαδή από τις τέσσερις ανεξάρτητες δημοκρατίες, στις οποίες διαίρεσαν τη Μακεδονία οι Ρωμαίοι.
Στην περιοχή έχουν βρεθεί αρχαιότητες της Ρωμαϊκής περιόδου, ερείπια οικοδομημάτων, βωμός, τμήμα υδραγωγείου, αγάλματα, νομίσματα, τάφοι και βάσεις κιόνων – στη θέση Τρίδενδρο, στο λόφο του Αγίου Ελευθερίου, στη θέση της Μπήλιως τα μνήματα και στη θέση Τζιαμάρα.
Κατά τα έτη 1100 – 1300 ιδρύθηκε ο συνοικισμός Καλύβια (Παλιόσπιτα), στη θέση Σιώποτο ίχνη του οποίου διατηρούνται μέχρι σήμερα. Οι κάτοικοι του οικισμού αυτού έχτισαν ναό, επάνω σε λόφο προς τα ΝΑ, όπου υπήρχαν ερείπια αρχαίου βωμού, στη μνήμη του Αγίου Αθανασίου.
Στα Βυζαντινά χρόνια η περιοχή διοικητικά ανήκε στο Β΄ Θέμα της αυτοκρατορίας όπως και η υπόλοιπη Μακεδονία.
Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου της Σερβίας, το 1389 μ.Χ. η περιοχή περιήλθε στην κυριαρχία των Τούρκων και παρέμεινε υποδουλωμένη επί 523 χρόνια.
Τουρκοκρατία
Το 1392 άποικοι προερχόμενοι από την Πρεμέτη, το Μπιθικούκιο και την Κόζδιανη της Ηπείρου, κατάφυγαν κυνηγημένοι από τους Τουρκαλβανούς στην περιοχή βόρεια της Σέλιτσας (που μέχρι σήμερα ονομάζεται Παλιοκόζδιανη) και στη συνέχεια μεταναστεύοντας ανατολικά συνάντησαν τον χριστιανικό οικισμό στα Καλύβια. Οι κάτοικοι των Καλυβιών δεν τους αποξένωσαν, αλλά τους υποχρέωσαν να χτίσουν τις κατοικίες τους ανατολικότερα. Οι νέοι κάτοικοι ονόμασαν την περιοχή Τζαμουριά διασώζοντας το πατρωνύμιο της παλιάς τους περιοχής. Σήμερα η περιοχή ονομάζεται Τζάμπρα. Επίσης το βραχώδη λόφο επάνω από την Τζάμπρα τον ονόμασαν Σκρίκα ή Σκίρκα (Σκ’ρκα), που σημαίνει βραχώδες ύψωμα.
Αν και υπάρχουν διάφορες εκδοχές για το όνομα της πόλεως η επικρατέστερη είναι πως οι άποικοι αυτοί της Ηπείρου ονόμασαν το νέο οικισμό Κόσδιανη που στη συνέχεια μετατράπηκε σε Κόζιανη και οι μετέπειτα λόγιοι το μετασχημάτισαν σε Κοζάνη.
Λίγα χρόνια αργότερα οικογένειες από τα Σέρβια και το Δρέπανο μετοικίζουν και ενισχύουν τον οικισμό της Κόσδιανης. Οι κάτοικοι παλιών και νέων οικισμών ενώνονται σε μια νέα ενιαία κοινότητα, χτίζουν την εκκλησία τους, κατασκευάζουν υδραγωγεία και κρήνες
Το 1612 λόγω των διώξεων που υπέστησαν από τους Κονιάρηδες Τούρκους, κάτοικοι από τα ‘Αγραφα και τη Θεσσαλία κατάφυγαν στην Κοζάνη η οποία αποτελεί πλέον μια ελληνική κοιτίδα πολιτισμού μέσα στον τούρκικο ωκεανό που την περιβάλλει.
Το 1646 νέοι άποικοι από την Θεσσαλία, από το χωριό Χόρμοβο, έρχονται και χτίζουν τα σπίτια τους στη Σκ’ρκα και στα περίχωρα της πόλης.
Τρία χρόνια αργότερα το 1649 εκατόν είκοσι οικογένειες από το χωριό Κτένι υπό την αρχηγία του προεστού τους Ιωάννη Τράντα, εγκαταστάθηκαν στη θέση Κρεβατάκια. Ο γιος του Ιωάννη Τράντα, Χαρίσιος, κατόρθωσε να λάβει Σουλτανικό διάταγμα με προνόμια για τους κατοίκους της πόλης “Μαλικανές”, η πόλη δηλαδή ήταν υπό την προστασία της Σουλτανομήτορος: απαγορευόταν να μένουν ως μόνιμοι κάτοικοι οι Μουσουλμάνοι στην πόλη, χορηγήθηκαν παραχωρήσεις για την εξάσκηση των θρησκευτικών τελετών και των πανηγυριών, όταν πρόκειται να μπει κάποιο στρατιωτικό σώμα στην πόλη, η μουσική έπαυε και τα άλογα εκπεταλώνονταν.
Ο Χαρίσιος Τράντας έκτισε μεγαλοπρεπή οικήματα, και στόλισε την πόλη με πλατάνια και κρήνες. Το 1664 θεμελίωσε τον ναό του Αγίου Νικολάου ο οποίος ανακαινίστηκε το 1721. Θεωρείται ο πρώτος άρχοντας της πόλης (Μπασιάς).
Οι κάτοικοι ήταν ελεύθεροι από κάποιους φόρους.
Ήδη είχε αρχίσει η εμπορική επαφή των Κοζανιτών με τα μεγάλα αστικά κέντρα, Κωνσταντινούπολη, Ουγγαρία, Πολωνία, Γερμανία. Ο πρίγκιπας της Τρανσυλβανίας Ράκοζι, το 1667, παραχωρεί στους Κοζανίτες εμπορικά προνόμια και έτσι από πραματευτάδες γίνονται ιδρυτές μεγάλων οίκων στις παραδουνάβιες χώρες. Δημιουργήθηκαν οι ονομαστές κοινότητες των Κοζανιτών στο Ζέμουν (Σέμλινο), στη Βιέννη, στη Βούδα, στην Πέστη, το Βουκουρέστι και σε άλλες πόλεις της Αυστροουγγαρίας. Τα προϊόντα που εμπορεύονται είναι κιλίμια, αλατζάδες, κάπες, νήματα, μεταξωτά, κρόκος, κρασιά, δέρματα και υφαντά.
Η επαφή αυτή με την Ευρώπη προάγει οικονομικά, πνευματικά και κοινωνικά την πόλη.
Κρόκος Κοζάνης
Ο κρόκος συγκαταλέγεται στα πιο προσφιλή και πολύτιμα μπαχαρικά των αρχαίων πολιτισμών, για το άρωμα, το χρώμα, τις φαρμακευτικές και αφροδισιακές του ιδιότητες.
Οι κάτοικοι της περιοχής φυτεύουν τον κρόκο κάθε καλοκαίρι και όταν φθάσει το φθινόπωρο αφαιρούν με το χέρι τα πολύτιμα στίγματα του πανέμορφου λουλουδιού και τα αποξηραίνουν προσεκτικά για να γίνουν τα βαθυκόκκινα λεπτά νήματα. Χρειάζονται 50.000 περίπου στίγματα για να προκύψουν 100 γραμμ. κόκκινου κρόκου.
Ο κρόκος ή η ελληνική ζαφορά (saffron) όπως συνήθως λέγεται, ανήκει στην καλύτερη ποιότητα σαφράν στον κόσμο.
Η Ιστορία
Η λέξη “κρόκος” αυτούσια ή σε παράγωγό της με την έννοια του φυτού, του άνθους της χρωστικής ουσίας, του μύρου ή του βοτάνου – φαρμάκου, μας είναι γνωστή από τα πρώτα ακόμα κείμενα του κόσμου. Σαν μύρο και άνθος τη συναντάμε αυτούσια στο βιβλίο παροιμιών και του άσματος Γ’ της Παλαιάς Διαθήκης. Αυτούσια επίσης, με την σημασία του φυτού ή του χρωματισμού, τη βρίσκουμε στους Όμηρο, Σοφοκλή, Θεόφραστο, Αισχύλο, Αριστοφάνη και Στράβωνα.
Η σημερινή καλλιέργεια του κρόκου στην Ελλάδα (περιοχή Κοζάνης) έχει εισαχθεί από την Αυστρία κατά το 17ο αιώνα. Πιο συγκεκριμένα, τη μετέφεραν Κοζανίτες έμποροι, που εκείνη την εποχή διατηρούσαν στενές εμπορικές σχέσεις με την Αυστρία.
Ιδιότητες
Ο κρόκος εμφανίζεται με πολλές και ποικίλες χρησιμότητες. Χρησιμοποιείται στην φαρμακευτική, ζαχαροπλαστική, μαγειρική, τυροκομία, μακαρονοποιία, ποτοποιία ακόμα δε και στην ζωγραφική.
Στη λαϊκή ιατρική χρησιμοποιείται σαν τέλειο εμμηναγωγό, άριστο στομαχικό, σαν αντισπασμωδικό και διεγερτικό. Από πολλούς ειδικούς υποστηρίζεται ότι καταπραΰνει τους πόνους των νεφρών, σε μικρές δόσεις, διεγείρει την όρεξη και κυρίως διευκολύνει την πέψη. Ακόμη περιορίζει τις γαστραλγίες, τον υστερισμό, τους σπασμούς, τον κοκκύτη και τους νευρικούς κωλικούς. Εξωτερικά χρησιμοποιείται στο γιάτρεμα σπυριών, φλεγμονών και στις παθήσεις κυρίως του στήθους. Γεγονός είναι ότι από την αρχαιότητα ακόμη δινόταν στον κρόκο αφροδισιακές ιδιότητες.
Χώρες Κατανάλωσης Κρόκου
Σαν καταναλώτριες χώρες θεωρούνται οι εξής :
Ισπανία, Ιταλία, Γαλλία, Η.Π.Α., Ελβετία, Αγγλία, Γερμανία, Σκανδιναβικές και Κάτω Χώρες, Η.Α.Ε. και Ιαπωνία.
Μορφή διάθεσης Κρόκου
Ο κρόκος σήμερα διατίθεται:
1. Με τη μορφή ευλύγιστης, χαλαρής, ελαστικής και υγροσκοπικής μάζας από ολόκληρα νήματα που προέρχονται από τα αποξηραμένα στίγματα των λουλουδιών του Crocus Sativus Linneaus.
2. Με τη μορφή σκόνης ύστερα από άλεσμα των κόκκινων νημάτων του.