Osmaci je opština u istočnom dijelu Republike Srpske, Bosne i Hercegovine. Sjedište opštine se nalazi u Osmacima.
Geografski položaj
Opština Osmaci se nalazi u istočnom dijelu Republike Srpske i Bosne i Hercegovine. Površina opštine iznosi 78,10km2, na potezu koji se u regionalnim okvirima izdvaja kao Srednje podrinje ili regija Birač. Osmaci spadaju u red manjih opština u RS, kako po površini tako i po broju stanovnika.
Sama opština graniči sa opštinama Zvornik i Šekovići u Republici Srpskoj i Kalesijom u Federaciji Bosne i Hercegovine. Teritorija opštine Osmaci je funkcionalno povezana sa susjednim teritorijama, odnosno sa okruženjem.
U pravcu istok – zapad, najveće rastojanje između granica opštine iznosi oko 14km, a u pravcu sjever – jug, teritorija opštine se proteže u dužini 4-8 km.
Geografski položaj opštine Osmaci spada među značajnije faktore njenog društvenog razvoja. Osnovne funkcije i uticaj geografskog položaja na sadašnjost i budućnost razvoja opštine Osmaci ogledaju se u: njenom položaju prema krupnim geografskim cjelinama, prostorima u kojim se nalaze značajni prirodni resursi (tzv. Tuzlanski basen), položaju prema magistralnoj saobraćajnici Zvornik-Tuzla, razvijenim privrednim rejonima i krupnim gravitacionim centrima.
Regija Birač se nalazi u blizini poljoprivrednih rejona kao što su Semberija i Mačva, te značajnih industrijskih centara kao što su Tuzla, Zvornik, Brčko i dr.
Klimatske karakteristike
Osim prirodnih resursa i klima, kao prirodni uslov, determinirajuća je pretpostavka pri izboru proizvodne orijentacije u poljoprivredi ali i drugim privrednim aktivnostima. Geografski položaj i reljef opredijelili su osnovne klimatske karakteristike područja. Područje opštine, u cjelini, nalazi se u pojasu umjereno kontinentalne klime, sa naglašenim godišnjim varijacijama temperature i padavina . Bitne karakteristike ovog klimata se ogledaju u sledećem: ljeta su topla, dok su zime većinom hladne, jesen je neznatno toplija od proljeća dok je prelaz od zime prema proljeću na početku vrlo brz, a zatim je porast temperature ujednačen.
Istorijski aspekti razvoja područja
Opština Osmaci predstavlja jednu od najmlađih opština u Republici Srpskoj i Bosni i Hercegovini. Opština Osmaci sa sadašnjim aministrativnim kapacitetima nastala je 1992. godine od dijela predratne opštine Kalesija.
Osmaci kao naseljeno mjesto prvi put se spominju početkom HVIII vjeka, tačnije 1717. godine kao mjesto na kom su u okviru Bečkog rata vođene bitke između austrijske i turske vojske.
Po prvom austrijskom popisu od 1879. godine, mjesto Osmaci se prvi put spominje kao Osmak u okviru opštine Osmak, kotar Vlasenica.
Po narednom popisu od 01.05.1885. godine opštini Osmak pripadala su naseljena mjesta Osmak, Kakanj, Mramorak, Podborogovo (dio naselja).
Tokom 1953. godine na području Osmaka bilo je sjedište Narodnog odbora opštine Osmaci, a 1955. godine dolazi do prelaska u sastav opštine Memići, da bi od 1958 -1992. godine bila u sastavu opštine Kalesija.
Prirodni resursi
Prirodnim resursima u strukturi opštih uslova razvoja pripada posebno mjesto. Njihov višestruki značaj u procesu proizvodnje i razvoja ogleda se prije svega, u činjenici da kao osnova razvoja mogu direktno uticati na izbor proizvodne orijentacije datog područja. Osim toga značajnije bogatstvo određenih resursa može odigrati važnu ulogu faktora za stvaranje kapitala za ubrzan ekonomski razvoj.
Područje opštine Osmaci raspolaže raznovrsnim prirodnim bogatstvom koje je više značajno sa aspekta kvantiteta nego kvaliteta. Ipak, uz racionalno korištenje, ovi resursi predstavljaju važan oslonac budućem razvoju opštine.
Osnovni demografski podaci
Po popisu stanovništva iz 1991. godine, opština Osmaci je imala 7039 stanovnika.
Broj stanovnika u opštini Osmaci po poslednjem internom opštinskom popisu iz 2001. godine iznosio je 4646 stanovnika, a sa raseljenim stanovništvom taj broj iznosio je 5258 stanovnika. Po istom popisu u opštini je 1385 domaćinstava, od čega je 187 raseljenih domaćinstava koja su se u prethodnom periodu nastanila na području opštine Osmaci. Prosječna veličina domaćinstva po tom popisu iznosi 3,79 članova.
Popis iz 2001. godine je bio internog karaktera i sproveden od strane opštine. Zbog toga su popisna obilježja nedovoljna i nekompletna sa jedne strane, a sa druge metodološki neobjašnjena.
U periodu 1992-1995. godina dolazi do velikog pada opštinske populacije kao rezultat ratnih dejstava i razaranja. U navedenom periodu u gotovo svim naseljima dolazi do populacionog pada, a što je prvenstveno rezultat odlaska bošnjačkog stanovništva sa teritorije opštine Osmaci.
Prema internoj procjeni , broj stanovnika u opštini Osmaci u 2009. godini iznosio je 5242 stanovnika.
Po podacima Republičkog zavoda za statistiku, na lokalnim izborima u 2008. godini bilo je registrovano 3579 birača, što indirektno može da ukaže na ukupan broj stanovništva u opštini Osmaci, odnosno o kontigentu stanovništva starijem od 18 godina. Međutim , i ovaj podatak treba uzeti sa rezervom jer jedan broj stanovnika opštine Osmaci, pretežno bošnjačke nacionalnosti, zbog povoljnijeg ostvarivanja određenih ličnih prava (boračka prava, prava iz oblasti socijalne zaštite, zdravstvena zaštita, podsticaji u poljoprivredi i dr.) posjeduje lična dokumenta izdata u susjednoj opštini Kalesija, te samim tim ne ulaze u gore navedeni broj.
Dakle, prema procjenama došlo je do smanjenja broja stanovnika u odnosu na 1991. godinu. Razlozi za to se nalaze u činjenici da je i pored organizovanog povratka na područje opštine Osmaci jedan broj predratnog stanovništva odlučio da se trajno nastani na području drugih opština, pretežno u FBiH, ali i u RS.
Obrazovanje
Na teritoriji opštine Osmaci trenutno postoje samo osnovne škole , odnosno prisutno je samo osnovno obrazovanje.
Osnovno obrazovanje se odvija u dvije devetogodišnje osnovne škole ( od kojih je jedna centralna) i jednoj petogodišnjoj osnovnoj školi.
Centralna osnovna škola „Aleksa Šantić“ je smještena u opštinskom centru Osmaka. U sastavu škole je i fiskulturna dvorana od 244 m2. Područna devetogodišnja osnovna škola je locirana u Capardama. U Matkovcu se nalazi područna petogodišnja škola.
Djeca iz naseljenih mjesta Osmaci, Rakino Brdo, Gojčin, Zelina, Sajtovići,Šeher i jednog dijela Borogova školuju se u centralnoj osnovnoj školi u Osmacima; djeca iz naseljenih mjesta Caparde, Mahala, Hajvazi, Kulina,Kusonje, Kosovača i većeg dijela Vilčevića pohađaju područnu školu u Capardama; dok područnu školu u Matkovcu pohađaju djeca iz Matkovca ijednog dijela Borogova i Vilčevića.
U prethodnih par godina evidentan je pad broja učenika koji pohađaju osnovne škole na području opštine, a što je posledica odlaska mlađih bračnih parova sa djecom sa područja opštine Osmaci.
Potrebe za srednjim obrazovanjem zadovoljavaju se uglavnom u susjednim opštinskim centrima (Zvornik, Kalesija, Šekovići). Većina mladih imazavršenu srednju stručnu spremu, mada je sve veći broj koji upisuju i završavaju visoke škole.
Kultura
Pošto teritorija opštine predstavlja ruralno područje, u samoj opštini postoji vaoma mali broj objekata kulture. Oni su svedeni na nekoliko objekata po naseljenim mjestima – domova kulture ili tzv. seoskih centara za okupljanje sa ili bez čitaonica.
Dom kulture u Osmacima je svakako najreprezentativniji objekat kulture na području naše opštine. Renoviran je 2008. godine i trenutno je u dobrom stanju.
Na području opštine postoji nekoliko istorijskih spomenika iz drugog svjetskog rata.
Vjerski objekti su ograničeni na objekte pravoslavne crkve i islamske vjerske zajednice- crkve i džamije. Ostale vjerske zajednice nemaju svoje objekte na prostoru opštine. Pravoslavne crkve se nalaze u Osmacima, Rakinom Brdu, i Capardama. Džamije su smještene u Šeheru, Capardama i Mahali.
Zdravstvo i socijalna zaštita
Zdravstvena zaštita na teritoriji opštine Osmaci se odvija preko dvije ambulante koje su locirane u Osmacima i Capardama. Prije rata stanovništvo današnje opštine Osmaci je zdravstvenu zaštitu ostvarivalo prvenstveno u Kalesiji (Dom zdravlja) i ambulanti u Memićima, a za komplikovanije intervencije pacijenti su upućivani u Klinički centar u Tuzli i dalje. Ratna dešavanja su poremetila ove odnose u pogledu zdravstvene zaštite i dovela do značajnih promjena.
Obje ambulante na području opštine Osmaci su izgrađene poslije rata. Ljekar opšte prakse iz Zvornika posjećuje obje ambulante, pet dana u sedmici. U ove dvije ambulante u 2009. godini bila su zaposlena tri medicinska tehničara. U ambulantama se pruža samo primarna zdravstvena zaštita stanovništvu opštine, dok se za ostvarenje viših nivoa zdravstvene zaštite pacijenti šalju u Zvornik i veće medicinske centre. Povratnici bošnjačke nacionalnosti zdravstvenu zaštitu prvenstveno ostvaruju u Domu zdravlja Kalesija.
U Osmacima kao opštinskom centru smeštena je Služba socijalne i dječije zaštite, koja se bavi socijalnom zaštitom stanovništva.
Socijalna struktura stanovništva je složena i teška. Veliki broj građana nalazi se u teškoj materijalnoj situaciji zbog nedostataka osnovnih sredstava za život.
Jedan od osnovnih uzroka ovakvog stanja je nezaposlenost, veliki broj staračkih domaćinstava, znatan broj hendikepiranih osoba i niz drugih okolnosti koje utiču na socijalni status domaćinstva.
Složenost socijalne zaštite izražava se u raznovrsnosti i obimnosti zadataka i stručnih postupaka koji se primjenjuju prema pojedinim korisnicima i njihovim porodicama.
Na području naše opštine postoji 32 starija lica bez porodičnog staranja koji i pored socijalne pomoći koju ostvaruju od opštine Osmaci žive u veoma teškim uslovima. Novčana pomoć koju ostvaruju (41,00 KM) nije ni blizu dovoljna za zadovoljavanje osnovnih potreba za život ( hrana, higijena, lijekovi, el.energija, ogrev i sl).
Dvadest dvoje invalidnih lica ostvaruju novčanu pomoć i nalaze se u veoma teškoj situaciji jer su to lica koja su vezana za ljekarsku pomoć i čiji su troškovi liječenja višestruko veći nego sama pomenuta pomoć. U teškoj materijalnoj situaciji se nalaze i višečlane porodice (pet i više članova) koje nemaju nikakvih primanja a uz to imaju troje i više djece školskog uzrasta. Takvih porodica na području opštine je 46.
Osim gore navedenih u teškom materijalnom stanju su i porodice penzionera čije su penzije veoma niske kao i neke radničke porodice koje dobijaju neredovnu platu. Zajedničko za sve navedene porodice je da nemaju dovoljno osnovnih sredstava za život (hrana, odjeća, obuća lijekovi, higijena i sl.), a jedan dio njih živi i u nezadovoljavajućim stambenim prostorima koji su neuslovni za život.
Turizam
Osmaci su opština u istočnom dijelu Republike Srpske, raspolaže brojnim privrednim potencijalima.
Dobar osnov za budući snažan razvoj ove opštine omogućavaju povoljan geografski položaj, konfiguracija terena, čist vazduh, kvalitetna voda, zdrava hrana, atraktivna i nezagađena priroda, putne i željezničke komunikacije, od kojih su najvažniji magistralni put i željeznička pruga Tuzla-Zvornik. Ovi tereni su pogodni za razvoj poljoprivrede, i to prvenstveno povrtlarstva i voćarstva, male privrede, seoskog i lovnog turizma i trgovine.
Mnoga domaćinstva se bave uzgojem maline. Na prostoru opštine Osmaci nalazi se dom kulture, čitaonica i nekoliko pravoslavno-hrišćanskih i islamskih vjerskih objekata