Sithonia is the central peninsula of Halkidiki, extending between the Toroneos and Sigitikos Gulfs and ending at Cape Drepanos.
According to mythological tradition (Tzetzis, in Lykophron, 583), Sithonia was named after Sithon, a king of the Thracian Odomantes, and the son of the god Poseidon and Ossa. Sithon had two daughters, Pallini and Roiteia, with the nymph Mendeida. Pallini’s hand in marriage was to be won in a duel between her suitors, one of whom, Cleitos, succeeded Sithon on the throne. The eponymous peninsula of Halkidiki (now known as the Kassandra Peninsula) was later named after Pallini.
The Sithones, as an ancient people, are mentioned by Strabo (Book VII, section 11): “The Edonians and the Bisaltes occupied the rest of Macedonia up to the Strymon. Among these peoples, the Bisaltes were called by this name, Bisaltes, while the Edonians were divided into Mygdones, Edonians, and Sithones.”
According to more recent research, it is now suggested that the Sithones were originally a Phrygian people (see MACEDONIA, “Ekdotiki Athens,” pp. 48–49). Over time, they are believed to have merged with the Thracians, possibly a specific Thracian group known as the Derrones, who either already inhabited the area or settled there later, likely in the 8th century BC. This merging is the reason the Sithones were historically referred to as a Thracian people.
In antiquity, Sithonia was home to several flourishing cities, including Sermyli, Physkella, Siggos, Parthenopolis, Galipsos, Toroni, Derra, Ampelos, Sarti, Piloros, Assa, and Sithoni.
The Ancient Toroni
Toroni was colonized by the Chalcidians at the end of the 8th century BC. In 480 BC, the city was compelled to join Xerxes in his campaign against northern Greece. Following the Persian Wars, Toroni became a member of the First Athenian League.
In 424 BC, however, the city defected and allied with Brasidas, the Spartan general. Throughout the Peloponnesian War, Toroni remained a focal point of conflict between the Athenians and the Lacedaemonians, earning frequent mention in the writings of Thucydides.
In 348 BC, Toroni was conquered by Philip II of Macedon. Later, in 168 BC, after the Battle of Pydna and the fall of the Macedonian kingdom, the city came under Roman control.
The ancient city of Toroni was one of the largest and wealthiest cities in Halkidiki.
Other Settlements in Antiquity
Organized settlements in Sithonia existed during the Classical and Roman periods, particularly along the coast. Archaeological remains of dwellings have been identified in areas such as Elia, Agios Georgios, Kastri, and Lagomandra. The region between Kastri and Agios Ioannis, near modern-day Nikiti, is considered a probable location of the ancient city of Galipsos, as mentioned by Herodotus.
Roman writers refer to a city named Physcella in the same area. According to Leake, Physcella may be the same city as Galipsos, with the name change necessitated by the existence of another city named Galipsos further east, near the mouth of the Strymon River. Notably, the name “Physcella” is of Thracian origin and likely predates “Galipsos,” reflecting the earlier presence of Thracian inhabitants in Halkidiki before the arrival of settlers from southern Greece. Regardless of its name, the evidence suggests continuous habitation of the area throughout antiquity.
Sithonia During the Early Christian Period
By this time, the people of Sithonia, like much of Macedonia, had embraced Christianity. Christianity became the official religion of the Roman state under Constantine the Great in the early 4th century AD and was firmly established as the state religion by Theodosius I at the end of the same century. Religion played a central role in the lives of these early Christians, as evidenced by remnants of early Christian architecture, such as the Sofronius Basilica, which have survived to the present day.
Η Σιθωνία στην αρχαιότητα
Η Σιθωνία, είναι η μεσαία χερσόνησος της Χαλκιδικής. Εκτείνεται ανάμεσα στον Τορωναίο και τον Σιγγιτικό Κόλπο και καταλήγει στο ακρωτήριο Δρέπανο.
Κατά μία μυθολογική παράδοση (Τζέτζης, εις Λυκόφρονα, 583), η Σιθωνία ονομάσθηκε έτσι από τον βασιλέα του θρακικού φύλου των Οδομάντων, Σίθωνα, γιο του θεού Ποσειδώνα και της Όσσας. Ο Σίθων, απέκτησε από την νύμφη Μενδηΐδα δύο κόρες, την Παλλήνη και την Ροιτεία. Την Παλλήνη, θα κερδίσει ως σύζυγο σε μονομαχία με έναν από τους μνηστήρες, ο Κλείτος, ο οποίος θα διαδεχθεί τον Σίθωνα στον θρόνο. Από την Παλλήνη ονομάσθηκε αργότερα η ομώνυμη χερσόνησος της Χαλκιδικής (σημερινή χερσόνησος Κασσάνδρας).
Οι Σίθωνες, ως αρχαίο φύλο, μνημονεύονται από τον Στράβωνα (αποσπ. 11, εκ του Ζ΄): «…Οι Ηδωνοί και οι Βισάλτες κατείχαν την υπόλοιπη Μακεδονία έως τον Στρυμόνα. Από τους λαούς αυτούς, οι Βισάλτες ονομάζονταν έτσι, Βισάλτες, ενώ από τους Ηδωνούς, άλλοι λέγονταν Μύγδονες, άλλοι Ήδωνες κι άλλοι Σίθωνες…».
Σύμφωνα με τα πορίσματα νεωτέρων ερευνών, υποστηρίζεται σήμερα ότι οι Σίθωνες υπήρξαν αρχικά ένα φρυγικό φύλο (βλ. τόμο ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ «Εκδοτικής Αθηνών» σελ. 48-49), το οποίο στην συνέχεια συγχωνεύθηκε με τους Θράκες (ίσως με ένα συγκεκριμένο θρακικό φύλο, τους Δέρρωνες), που είτε ήσαν εγκατεστημένοι ήδη στην περιοχή είτε εγκαταστάθηκαν αργότερα εκεί, πιθανότατα τον 8ο αιώνα π.Χ. Αυτός είναι και ο λόγος που οι Σίθωνες παλαιότερα αναφέρονταν ως θρακικό φύλο.
Κατά την αρχαιότητα, στη Σιθωνία ήκμαζαν η Σερμύλη, τα Φύσκελλα, ο Σίγγος, η Παρθενόπολις, η Γαληψός, η Τορώνη, η Δέρρα, η Άμπελος, η Σάρτη, η Πίλωρος, η Άσσα και η Σιθώνη.
Η αρχαία Τορώνη
Η Τορώνη αποικίστηκε από τους Χαλκιδείς στα τέλη του 8ου αιώνα π.Χ. Το 480 π.Χ. συνέδραμε αναγκαστικά τον Ξέρξη στην εκστρατεία του εναντίον της Ν. Ελλάδας. Μετά τα Μηδικά προσχώρησε στην Α΄ Αθηναϊκή Συμμαχία. Αποστάτησε το 424 π.Χ και προσχώρησε στο Βρασίδα, το Σπαρτιάτη στρατηγό, αλλά σε όλη την διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου αποτέλεσε το μήλο της έριδας μεταξύ Αθηναίων και Λακεδαιμόνιων, γι΄ αυτό ο Θουκυδίδης τη μνημονεύει συχνά.
Το 348π.Χ. την κυρίευσε ο Φίλιππος ο Β΄ της Μακεδονίας. Το 168π.Χ, μετά την μάχη της Πύδνας και την κατάλυση του Μακεδονικού βασιλείου, την κατέλαβαν οι Ρωμαίοι. Η αρχαία πόλη ήτανε μια από τις μεγαλύτερες και πλουσιότερες πόλεις της Χαλκιδικής.
Άλλοι οικισμοί στην αρχαιότητα
Οργανωμένοι οικισμοί στη Σιθωνία υπήρχαν και κατά την κλασσική και ρωμαϊκή περίοδο, ιδιαίτερα στα παράλια, όπου έχουν εντοπιστεί υπολείμματα κατοικιών στην Ελιά, στον Άγιο Γεώργιο, στο Καστρί και στα Λαγόμανδρα. Η περιοχή ανάμεσα στο Καστρί και στον Άγιο Ιωάννη της σημερινής Νικήτης θεωρείται ως πολύ πιθανή τοποθεσία της αρχαίας πόλης της Γαληψού η οποία αναφέρεται από τον Ηρόδοτο. Ρωμαίοι συγγραφείς αναφέρουν την πόλη Φύσκελλα στην περιοχή. Ο Leake υποστηρίζει ότι πρόκειται για την ίδια πόλη. Η αλλαγή του ονόματος απαιτήθηκε καθότι υπήρχε και άλλη πόλη Γαληψός σε σχετικά κοντινή απόσταση ανατολικά της εκβολής του ποταμού Στρυμώνα. Πάντως το τοπωνύμιο «Φύσκελλα» είναι θρακικό και μάλλον προγενέστερο του «Γαληψός», αν αναλογιστούμε ότι οι Θράκες κατοίκησαν την Χαλκιδική πριν τους αποίκους από τη Νότια Ελλάδα. Σε κάθε περίπτωση, φαίνεται να υπάρχει συνεχόμενη κατοίκηση της περιοχής κατά την αρχαιότητα.
Η περιοχή της Σιθωνίας κατά τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες
Η Σιθωνία, θα ήταν μία μάλλον ήσυχη περιοχή για τα δεδομένα της εποχής. Ήταν έξω από τους κύριους εμπορικούς δρόμους ενώ δεν υπήρχε κάποιο σημείο ιδιαίτερης στρατηγικής σημασίας για να γίνει αντικείμενο διαμάχης.
Οι σποραδικοί οικισμοί ήταν οργανωμένοι κυρίως στα παράλια και οι άνθρωποι ασχολούταν με το ψάρεμα και τη γεωργία.
Οι κάτοικοι, όπως και στις περισσότερες περιοχές της Μακεδονίας, είχαν ασπαστεί τον Χριστιανισμό που ήταν νόμιμη (religio littica) θρησκεία του Ρωμαϊκού κράτους ήδη από την εποχή του Κωνσταντίνου του Μεγάλου (αρχές του 4ου αιώνα μ.χ), ενώ ουσιαστικά ανακηρύσσεται επίσημη θρησκεία του κράτους από τον Θεοδόσιο Α΄ στα τέλη του 4ου αιώνα μ.Χ. Η θρησκεία ήταν φυσικά πολύ σημαντική για τους πρώτους εκείνους Χριστιανούς, γι’ αυτό και σώζονται μέχρι σήμερα στοιχεία της πρωτοχριστιανικής περιόδου (Βασιλική Σοφρωνίου).