Gmina Barcin jest jedną ze 144 gmin Województwa Kujawsko-Pomorskiego, położoną w jego południowej części na obrzeżach Powiatu Żnińskiego. Etnograficznie gmina należy do Pałuk i leży na Szlaku Piastowskim. Zlokalizowana jest przy trasach komunikacyjnych: Bydgoszcz – Mogilno (nr 254) oraz Inowrocław – Żnin (nr 251) i usytuowana centralnie względem dużych ośrodków województwa. Od Torunia dzieli ją 60 km (Autostrada A1), od Bydgoszczy 35 km, a od Inowrocławia 20 km. Patrząc w szerszej perspektywie położona jest 100 km od Poznania (Autostrada A2), 220 km od Gdańska (port morski) i 250 km od Warszawy. Od północy sąsiaduje z gminami Łabiszyn, i Złotniki Kujawskie, od południowego wschodu z gminami Pakość i Dąbrowa, a od zachodu z gminą Żnin. Doskonałe połączenia drogowe z miastami regionu gwarantują firmy przewozowe. Najbliższym lotniskiem jest Bydgoski Port Lotniczy, a żeglugę zapewnia Śródlądowy Port Żeglugi Bydgoskiej. Od przejścia granicznego z Niemcami w Świecku-Słubicach gminę dzieli 300 km, a z Rosją w Bezledach – 328 km.
Barcin, stanowiący siedzibę władz samorządowych, jest wielofunkcyjnym ośrodkiem administracyjno-usługowym i mieszkaniowym. Położony jest niemal centralnie w stosunku do obszaru gminy. Umożliwia to łatwość komunikowania się ze wszystkimi sołectwami. Charakterystycznym dla miasta zjawiskiem jest rozbicie układu przestrzennego na dwie odmienne jednostki – stary i nowy Barcin. Ukształtowany w procesie historycznym i mający wielowiekowe tradycje stary Barcin oddzielony jest łąkami i użytkiem ekologicznym doliny rzeki Noteci od nowej części miasta. Nowy Barcin jest jednostką mieszkaniowo-usługową utworzoną na potrzeby przemysłu cementowo-wapienniczego. Wiejską sieć osadniczą gminy tworzy 20 miejscowości wchodzących w skład 15 sołectw. Trzy największe wsie – Piechcin, Barcin Wieś i Mamlicz – zamieszkuje łącznie 55% ludności wiejskiej.
Tak duża koncentracja przestrzenna mieszkańców jest korzystna, ponieważ ułatwia wyposażenie wsi w infrastrukturę techniczną i zwiększa dostępność do obiektów infrastruktury społecznej. Gminę Barcin zamieszkuje około 15.000 osób. Największym skupiskiem ludności jest Barcin, w którym żyje 7700 osób. Drugą istotną miejscowością jest Piechcin z 3000 mieszkańcami. W lipcu 2017 roku w gminie pozostawało bez pracy 726 osób. Powierzchnia całkowita gminy obejmuje obszar 12.088 ha, w tym są użytki rolne – 9209 ha (76%), lasy, grunty zadrzewione i zakrzewione – 1163 ha (9,6%), trzy jeziora i rzeka – 371 ha (3,1%), grunty zabudowane i zurbanizowane – 1029 ha (8,5%). Trzeci sektor tworzy kilkadziesiąt organizacji pozarządowych i grup nieformalnych, skupiających ludzi aktywnych i twórczych.
Turystyka
Gmina Barcin położona pomiędzy kujawskimi zagłębiem przemysłowym, a pałucką krainą czystych jezior, pięknej przyrody, zabytków i atrakcji turystycznych stanowi miejsce w którym chce się, żyć, inwestować i które warto odwiedzić.
Atrakcje turystyczne
Legendarna historia Barcina sięga 997 roku. W drodze do Prus i Warmii, pod wzgórzem, zwanym dzisiaj Górą św. Wojciecha, zatrzymał się na odpoczynek biskup Wojciech. W drodze powrotnej konie wiozące ciało w tym samym miejscu zatrzymały się nie chcąc iść dalej. Mieszkańcy usypali kopiec. Wśród zabytków Województwa Kujawsko-Pomorskiego odnajdujemy cmentarz rzymsko – katolicki parafii pw. św. Jakuba Większego w Barcinie i zespoły parkowo-pałacowe w Krotoszynie i Piechcinie.
Barciński cmentarz parafialny założony został na powierzchni 1,36 ha w drugiej połowie XIX wieku, z tego okresu pozostała figura Matki Boskiej i dwa wolno stojące nagrobki. Bramę wzniesiono na początku XX w., kaplicę w 1950 roku, a metalowy krzyż jest współczesny. Tuż za bramą główną zlokalizowana jest najstarsza część nekropolii i najdawniejsze groby. Po prawej stronie wznosi się kapliczka słupowa murowana z końca XIX wieku z cegły klinkierowej z figurami św. Józefa i Matki Boskiej oraz tablicą drewnianą ku czci fundatora cmentarz Józefa Nowaka. Do zabytkowych obiektów cmentarza należy kaplica-grobowiec rodziny Stankowskich, w której pochowany został miejscowy proboszcz ks. Henryk Stankowski (1834 – 1892). Na cmentarzu spoczywają dawni włodarze miasta, nauczyciele i wychowawcy, ludzie tworzący historię miasteczka i Polski.
Kościół pw. Świętego Jakuba Większego w Barcinie w stylu neogotyckim został zbudowany z cegły w latach 1901-1903. Konsekrowany przez kardynała Stefana Wyszyńskiego 16.06.1950 r. W parafii znajduje się plebania i dom katolicki (1930 r.), w którym mieści się salka katechetyczna im. bł. Jana Pawła II.
Zachowany do dzisiaj pałac w Krotoszynie stoi na starym zrębie barokowym z drugiej połowy XVII wieku. Jest to budynek murowany, dwukondygnacyjny, otynkowany, elewacją frontową zwrócony na wschód. Krotoszyn swój największy rozkwit przeżywał, gdy jego właścicielem była rodzina Brzeskich. W 1870 roku Brzescy zlecili Antoniemu Denizotowi zaprojektowanie i wykonanie parku. Jego obszar otoczony był zachowanym do dzisiaj murowanym parkanem. Z pierwotnej zabudowy pozostał dwór i układ dawnego folwarku. W centralnej części parku pozostała aleja grabowa prowadząca z północy na południe. Najstarsze drzewa mają ponad 150 lat.
Układ architektoniczny starego miasta w Barcinie. Znajduje się pod ochroną konserwatora zabytków i obejmuje obiekty i domy zlokalizowane przy ulicach Plac 1.Maja, Wyzwolenia, Kościelnej, 4.Stycznia, św. Wojciecha, Pałuckiej i Żnińskiej. Najciekawszymi są Szkoła Podstawowa nr 1 im. dr. Stanisława Krzysia (1893), neogotycki kościół parafialny pw. św. Jakuba Większego (1901-1903), Bank Spółdzielczy (ok. 1900), zespół poczty (pocz. XX w.), remiza strażacka (1927 – dziś stanica żeglarska), zespół dworski przy ulicy Dąbrowieckiej (ok. poł. XIX wieku), mleczarnia (k. XIX w) i młyn (1900).
Barciński cmentarz parafialny założony został na powierzchni 1,36 ha w drugiej połowie XIX wieku, z tego okresu pozostała figura Matki Boskiej i dwa wolno stojące nagrobki. Bramę wzniesiono na początku XX w., kaplicę w 1950 roku, a metalowy krzyż jest współczesny. Tuż za bramą główną zlokalizowana jest najstarsza część nekropolii i najdawniejsze groby. Po prawej stronie wznosi się kapliczka słupowa murowana z końca XIX wieku z cegły klinkierowej z figurami św. Józefa i Matki Boskiej oraz tablicą drewnianą ku czci fundatora cmentarz Józefa Nowaka. Do zabytkowych obiektów cmentarza należy kaplica-grobowiec rodziny Stankowskich, w której pochowany został miejscowy proboszcz ks. Henryk Stankowski (1834 – 1892). Na cmentarzu spoczywają dawni włodarze miasta, nauczyciele i wychowawcy, ludzie tworzący historię miasteczka i Polski.
Kościół pw. Świętego Jakuba Większego w Barcinie w stylu neogotyckim został zbudowany z cegły w latach 1901-1903. Konsekrowany przez kardynała Stefana Wyszyńskiego 16.06.1950 r. W parafii znajduje się plebania i dom katolicki (1930 r.), w którym mieści się salka katechetyczna im. bł. Jana Pawła II.
Zachowany do dzisiaj pałac w Krotoszynie stoi na starym zrębie barokowym z drugiej połowy XVII wieku. Jest to budynek murowany, dwukondygnacyjny, otynkowany, elewacją frontową zwrócony na wschód. Krotoszyn swój największy rozkwit przeżywał, gdy jego właścicielem była rodzina Brzeskich. W 1870 roku Brzescy zlecili Antoniemu Denizotowi zaprojektowanie i wykonanie parku. Jego obszar otoczony był zachowanym do dzisiaj murowanym parkanem. Z pierwotnej zabudowy pozostał dwór i układ dawnego folwarku. W centralnej części parku pozostała aleja grabowa prowadząca z północy na południe. Najstarsze drzewa mają ponad 150 lat.
Układ architektoniczny starego miasta w Barcinie. Znajduje się pod ochroną konserwatora zabytków i obejmuje obiekty i domy zlokalizowane przy ulicach Plac 1.Maja, Wyzwolenia, Kościelnej, 4.Stycznia, św. Wojciecha, Pałuckiej i Żnińskiej. Najciekawszymi są Szkoła Podstawowa nr 1 im. dr. Stanisława Krzysia (1893), neogotycki kościół parafialny pw. św. Jakuba Większego (1901-1903), Bank Spółdzielczy (ok. 1900), zespół poczty (pocz. XX w.), remiza strażacka (1927 – dziś stanica żeglarska), zespół dworski przy ulicy Dąbrowieckiej (ok. poł. XIX wieku), mleczarnia (k. XIX w) i młyn (1900).
Kurhan w Złotowie. Pan Alojzy Rybczyński odkrył na gruncie szkolnym w Złotowie w latach pięćdziesiątych XX wieku grobowiec megalityczny kultury amfor kulistych z epoki kamienia gładzonego, sprzed około 4 tys. lat. Złotowski zabytek jest starszy od wykopalisk biskupińskich o 1500 lat.
Kościół pw. Matki Boskiej Częstochowskiej i św. Barbary w Piechcinie. W 1980 roku piechcńska parafia erygowana została przez kardynała Stefana Wyszyńskiego. Kościół parafialny wybudowano w latach 1980-1991, a konsekrowano w 1991 r. Plebania połączona z domem katechetycznym powstała w latach 1980-1991.
Kościół pw. św. Maksymiliana Marii Kolbego w Barcinie. Parafia została erygowana przez ks. kard. Józefa Glempa 01.12.1982 r.
Zespół pałacowo-parkowy w Młodocinie. Obiekt stanowiący własność prywatną jest zlokalizowany 6 km na zachód od Barcina przy drodze nr 251 Inowrocław – Żnin. Dwór zdobiony jest od frontu portykiem kolumnowym dźwigającym balkon. Otoczony jest parkiem o powierzchni 1,2 ha składającym się głównie z wiązów szypułkowych, klonów pospolitych, jesionów wyniosłych, lip drobnolistnych, robinii akacjowych.
Konstrukcja w Procesie VII. Od 18 czerwca do 2 lipca 2000 roku w Województwie Kujawsko-Pomorskim trwała Konstrukcja w Procesie VII pt. “Ta ziemia jest kwiatem” (This earth is a flower). Organizatorami przedsięwzięcia artystycznego były Okręgowe Muzeum im. Leona Wyczółkowskiego z Bydgoszczy, Międzynarodowe Muzeum Artystów z Łodzi i Klub “MÓZG”. Do Barcin przyjechał Randy Jewart z Pitsburga. Amerykański artysta stworzył monumentalną rzeźbę z brył wapiennych. Główną część rzeźby stanowią trzy głazy obudowane ogromną ilością mniejszych odłamków skalnych przymocowanych betonem.
Zbiorowa Mogiła Pomordowanych Polaków w latach 1939-1945 na cmentarzu parafialnym w Barcinie. Pomnik ku czci poległych Powstańców Wielkopolskich i pomordowanych w okresie okupacji mieszkańców Mamlicza. Tablica Pamięci Narodowej na budynku Szkoły Podstawowej nr 1 w Barcinie ku czci Franciszka Rzepki z Barcina, Jana Markiewicza z Pturka i Franciszka Nowakowskiego ze Słaboszewka rozstrzelanych 20.09.1939 r. Tablica pamiątkowa na budynku mieszkalnym przy ulicy 4.Stycznia w Barcinie, w którym powstańcy przygotowywali miejscowe plany Powstania Wielkopolskiego i skąd 04.01.1919 r. wyruszyli do walki. Pomniki powstańca wielkopolskiego Feliksa Wiśniewskiego i Franciszka Rzepki na cmentarzu parafialnym w Barcinie.
Wspomnieć warto dom Jakuba Wojciechowskiego przy ulicy Kościelnej w Barcinie oraz przydrożne kapliczki i krzyże, które odnajdujemy w Wolicach (kapliczka murowana, ok. 1900), Krotoszynie (kapliczka murowana ok. 1930), Pturku, Młodocinie, Złotowie, Dąbrówce Barcińskiej (kapliczka mur, pocz. XX wieku), Piechcinie, Knieji, Zalesiu Barcińskim (kapliczka murowana pocz. XX w).
Gmina Barcin była miejscem, w którym żyli przedstawiciele wyznań: rzymsko-katolickiego, mojżeszowego i ewangelickiego. Przypominają o tym okolice ulicy Żnińskiej (dawniej Cmentarna) i Podgórnej w Barcinie. Przy ul. Podgórnej jest nieczynny cmentarz żydowski z tablicą upamiętniającą społęczność żydowską miasta, z którego rozciąga się widok na Barcin i dolinę Noteci. Stojąc na kirkucie na odcinku kilkuset metrów widzimy trzy cmentarze trzech różnych kultur.
Kościół pw. Matki Boskiej Częstochowskiej i św. Barbary w Piechcinie. W 1980 roku piechcńska parafia erygowana została przez kardynała Stefana Wyszyńskiego. Kościół parafialny wybudowano w latach 1980-1991, a konsekrowano w 1991 r. Plebania połączona z domem katechetycznym powstała w latach 1980-1991.
Kościół pw. św. Maksymiliana Marii Kolbego w Barcinie. Parafia została erygowana przez ks. kard. Józefa Glempa 01.12.1982 r.
Zespół pałacowo-parkowy w Młodocinie. Obiekt stanowiący własność prywatną jest zlokalizowany 6 km na zachód od Barcina przy drodze nr 251 Inowrocław – Żnin. Dwór zdobiony jest od frontu portykiem kolumnowym dźwigającym balkon. Otoczony jest parkiem o powierzchni 1,2 ha składającym się głównie z wiązów szypułkowych, klonów pospolitych, jesionów wyniosłych, lip drobnolistnych, robinii akacjowych.
Konstrukcja w Procesie VII. Od 18 czerwca do 2 lipca 2000 roku w Województwie Kujawsko-Pomorskim trwała Konstrukcja w Procesie VII pt. “Ta ziemia jest kwiatem” (This earth is a flower). Organizatorami przedsięwzięcia artystycznego były Okręgowe Muzeum im. Leona Wyczółkowskiego z Bydgoszczy, Międzynarodowe Muzeum Artystów z Łodzi i Klub “MÓZG”. Do Barcin przyjechał Randy Jewart z Pitsburga. Amerykański artysta stworzył monumentalną rzeźbę z brył wapiennych. Główną część rzeźby stanowią trzy głazy obudowane ogromną ilością mniejszych odłamków skalnych przymocowanych betonem.
Zbiorowa Mogiła Pomordowanych Polaków w latach 1939-1945 na cmentarzu parafialnym w Barcinie. Pomnik ku czci poległych Powstańców Wielkopolskich i pomordowanych w okresie okupacji mieszkańców Mamlicza. Tablica Pamięci Narodowej na budynku Szkoły Podstawowej nr 1 w Barcinie ku czci Franciszka Rzepki z Barcina, Jana Markiewicza z Pturka i Franciszka Nowakowskiego ze Słaboszewka rozstrzelanych 20.09.1939 r. Tablica pamiątkowa na budynku mieszkalnym przy ulicy 4.Stycznia w Barcinie, w którym powstańcy przygotowywali miejscowe plany Powstania Wielkopolskiego i skąd 04.01.1919 r. wyruszyli do walki. Pomniki powstańca wielkopolskiego Feliksa Wiśniewskiego i Franciszka Rzepki na cmentarzu parafialnym w Barcinie.
Wspomnieć warto dom Jakuba Wojciechowskiego przy ulicy Kościelnej w Barcinie oraz przydrożne kapliczki i krzyże, które odnajdujemy w Wolicach (kapliczka murowana, ok. 1900), Krotoszynie (kapliczka murowana ok. 1930), Pturku, Młodocinie, Złotowie, Dąbrówce Barcińskiej (kapliczka mur, pocz. XX wieku), Piechcinie, Knieji, Zalesiu Barcińskim (kapliczka murowana pocz. XX w).
Gmina Barcin była miejscem, w którym żyli przedstawiciele wyznań: rzymsko-katolickiego, mojżeszowego i ewangelickiego. Przypominają o tym okolice ulicy Żnińskiej (dawniej Cmentarna) i Podgórnej w Barcinie. Przy ul. Podgórnej jest nieczynny cmentarz żydowski z tablicą upamiętniającą społęczność żydowską miasta, z którego rozciąga się widok na Barcin i dolinę Noteci. Stojąc na kirkucie na odcinku kilkuset metrów widzimy trzy cmentarze trzech różnych kultur.