CENTAR ZA KULTURU „SVETI STEFAN, DESPOT SRPSKI”

Centar za kulturu „Sveti Stefan, despot srpski”  osnovan je 1994. godine s cilјem da svojim aktivnostima zadovolјava interese građana opštine Despotovac u oblasti kulture. Pri centru radi teatar „Resava” sa scenom za decu i odrasle, a od 2004. godine formirana je i folklorna sekcija. U galeriji Centra za kulturu i Manastirskoj vodenici tokom godine se organizuju brojne izložbe i svečanosti. U Despotovcu od 1986. godine aktivno radi Udruženje likovnih umetnika „Manasija”, koje okuplјa dvadesetak zavičajnih likovnih stvaralaca, među kojima su bili Mirolјub Obradović Mob, Vojislav Jakić i Dragutin Aleksić.

Kulturno-umetničko društvo „Branislav Nušić” osnovano je 1945. godine u rudarskoj Resavici. Predstavlјa nastavak bogatog kulturnog rada, koji je na ovom prostoru začet pokretanjem rudarske proizvodnje u Senjskom Rudniku. Okuplјa oko 150 članova u okviru folklorne, muzičke i dramske sekcije. Osim redovnih nastupa širom Srbije, KUD je imao veliki broj zapaženih gostovanja u mnogim evropskim zemlјama.

MANIFESTACIJE

april                      Resavska džipijada

maj                       Majske amaterske pozorišne svečanosti  (Plažane)

jun                        Likovna kolonija „Resava”

16. jun                  Dan opštine Despotovac

jul                         Resava-fest

21. jul                   Gradski vašar (Sv. Prokopije)

6. avgust              Dan rudara  (Resavica) 

avgust                   Resavska motorijada (Despotovac)

avgust                   Polјoprivredni sajam (Despotovac)

19-28. avgust       Dani srpskoga duhovnog preobraženja

kraj avgusta         Viteški festival Despot Stefan Lazarević

31. decembar      Novogodišnje slavlјe (Trg despota Stefana Lazarevića)

„Dani srpskoga duhovnog preobraženja”  je najznačajnija kulturna manifestacija u Despotovcu. Organizuju se od 1993. godine u stalnom terminu od 19. do 28. avgusta u čast i slavu velikog srpskog vladara – despota Stefana Lazarevića. U okviru manifestacije, uz brojne kulturne sadržaje najvišeg umetničkog dometa, održavaju se i naučni skupovi sa temama iz srpskog srednjeg veka. 

Od 2015. godine održava se i Viteški festival „Despot Stefan Lazarević  koji zajedno sa „Danima srpskoga duhovnog preobraženja” čuva i predstavlјa bogatu tradiciju srednjovekovne kulture ovog kraja i Srbije.

Trodnevni festival, koji se organizuje  poslednjeg vikenda u avgustu, poseti preko 100 000 lјudi zainteresovanih za tradiciju viteštva koju demonstriraju brojni predstavnici udruženja iz dvadesetak zemalјa sveta smeštenih u improvizovanom viteškom naselјu nadomak Manasije.

MANASTIR MANASIJA

Manasija (Resava) jedan je od najznačajnijih spomenika srpske srednjovekovne kulture, koji pripada takozvanoj moravskoj školi. Podigao ju je despot Stefan Lazarević, sin kneza Lazara, između 1407. i 1418. godine. Odmah posle osnivanja, Manasija je postala kulturni i duhovni centar despotovine. 

Manastirski kompleks sastoji se od: crkve, velike trpezarije ili takozvane „škole“ (južno od crkve) i tvrđave od 11 kula, od kojih je najveća „Despotova kula“ (severno od crkve).

U toku viševekovne turske vladavine manastir je više puta pustošen i razaran. Sa crkve je bio skinut olovni krov, pa je više od jednog veka crkvena građevina prokišnjavala i dve trećine fresaka je nepovratno propalo. Zapadni deo crkve, prilikom eksplozije baruta u vreme austrougarske uprave u XVIII veku, teško je oštećen, pa je današnja priprata većim delom naknadno dozidana. U tom delu crkve očuvan je pod u mozaiku, rađen od krupnog raznobojnog kamena. Manasija je pustošena i razarana 1439, 1456, 1476. i 1734. godine, a obnavlјana 1735, 1806, 1810. i 1845. godine. Poslednjih nekoliko godina vrši se velika rekonstrukcija i popravka oštećenih manastirskih zidina, kao i arheološka iskopavanja u samoj crkvi posvećenoj Svetoj Trojici. Pronađeni su grob i ostaci moštiju despota Stefana, kako je i napisao Konstantin Filozof u „Žitiju“ ovoga vladara.

Iako jako oštećen, živopis Manasije spada u red najvećih i najznačajnijih dometa srednjovekovnog srpskog zidnog slikarstva. Freske Manasije nose obeležja moravske škole, formirane u drugoj polovini XIV veka i predstavlјaju srpsku varijantu carigradske ikonografije.

Od očuvanih fresaka posebnu pažnju zaslužuje ktitorska kompozicija na zapadnom zidu glavnog dela crkve, na kojoj je sačuvan portret despota Stefana. Na južnom i severnom zidu, u pevnicama očuvani su veličanstveni likovi svetih ratnika. U gornjim zonama pevnica naslikane su scene iz života Gospoda Isusa Hrista i ilustrovane njegove priče iz Jevanđelјa. U glavnom kubetu su predstavlјeni starozavetni proroci. U oltaru je naslikano pričešće apostola i povorka svetih otaca,  u kojoj je i prvi srpski arhiepoiskop-Sveti Sava. Na stubovima su dobro očuvani medalјoni sa poprsjima svetitelјa, kao što je lik Svetog arhanđela Mihajla i Petra Aleksandrijskog. 

Nigde u srpskom srednjovekovnom fresko-slikarstvu natpisi nisu izvedeni sa takvom veštinom kao u Manasiji. Delo resavskog zografa je blistavi međaš stare srpske likovne kulture. Prema zapisu nepoznatog letopisca, živopisanje Manasije je trajalo oko dve godine i završeno je o Svetoj Trojici 1418. godine, kada je na velikoj narodnoj svetkovini crkva osvećena.

RESAVSKA ŠKOLA

Proslavlјena Resavska škola (Resavska književna i pravopisna škola) bila je najveća i najbolјe organizovana skriptorija srpskog srednjeg veka i jedna od istaknutih u Evropi. Osnovao ju je despot Stefan Lazarević u svojoj zadužbini Manasiji, a njeno rukovođenje poverio Konstantinu Filozofu, veoma učenom bugarskom emigrantu i svom biografu. 

Škola je osnovana s cilјem da se izvrši ispravka pogrešno prepisanih i prevođenih tekstova crkvene književnosti i da se učini temelјita izmena dotadašnjeg pravopisa. Ispisivanje rukom bilo je u onim vremenima jedini način izrade knjige. U podelјenom poslu, dobro uvežbani monasi prepoznatlјivim stilom ostvarivali su vrhunski kvalitet prepisa. Sve rukopisne knjige izašle iz ove radionice imale su istu koncepciju. Nosile su pečat Resavske škole, koji je bio potvrda da je reč o izvanrednom prepisu resavskih „prevodnika“, čiji je rad bio cenjen sve do kraja XVII veka. 

Iako je postojala svega desetak godina, do Despotove smrti 1427. godine, zbog ogromnog značaja koji je imala i van granica Srbije, ostala je ugledan spomenik u istoriji naše kulture.

NARODNA BIBLIOTEKA „RESAVSKA ŠKOLA“

Narodna biblioteka u Despotovcu osnovana je 1966. godine. Nasleđujući ime slavne prethodnice, nasledila je i obavezu čuvanja bogate tradicije duhovnosti i pismenosti. Zgrada Narodne biblioteke najlepša je i najstarija u gradu. Građena je od 1901. do 1905. godine za potrebe tadašnjeg sreskog načelstva, a u svom jednovekovnom postojanju bila je dom zdravlјa, sud i banka. Karakteristični miris knjige širi se ovim prostorom od 1973. godine. Biblioteka danas ima oko 60 000 knjiga, veliki fond ostale bibliotečke građe, bogatu zavičajnu zbirku i stotinu knjiga u sopstvenom izdanju.